ΠΕΡΙ ΑΡΙΣΤΕΙΑΣ Ο ΛΟΓΟΣ

Διαβάζουμε στην Καθημερινή σε άρθρο του Α. Λακασά για την απόφαση του υπουργείου Παιδείας να ορίζονται οι σημαιοφόροι στα  δημοτικά σχολεία με κλήρωση: «Ο ΣΥΡΙΖΑ, πλήττοντας την έννοια της αριστείας, στοχεύει στην εξίσωση των μαθητών προς τα κάτω, καθώς δεν επιθυμεί να αμβλύνει υπέρ των αδυνάμων τις κοινωνικοοικονομικές ανισότητες του εκπαιδευτικού συστήματος και την ίδια στιγμή δεν θέλει να καταργήσει τις παρελάσεις δυσαρεστώντας τους ΑΝΕΛ». Στην ίδια περίοδο,  η περίφημη αριστεία των …φιλελεύθερων καπιταλιστών, που συναντιέται  με την έγνοια για την άμβλυνση των κοινωνικοοικονομικών ανισοτήτων, σηματοδοτεί τη σκόπιμη σύγχυση συμπολίτευσης και αντιπολίτευσης. Με αποφάσεις σε θέματα ήσσονος σημασίας,  η μεν κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ,  με το προοδευτικό περιτύλιγμα που τις συνοδεύει,  θέλει να πείσει για το αριστερό της προφίλ, η μεν αντιπολίτευση να πείσει για την ύπαρξή της και τη διαφοροποίησή της από την κυβέρνηση. Δεν υπάρχει καμιά διαφοροποίηση μεταξύ κυβέρνησης και αντιπολίτευσης και ούτε στο εκπαιδευτικό σύστημα μ’ αυτήν την απόφαση δρομολογείται η διαμόρφωση ενός άλλου τύπου ανθρώπου. Μικροπολιτική συμπεριφορά απλώς, κοκορομαχίες,  που όμως στοχεύουν  να συντηρούν, όπως και άλλες τέτοιες παρόμοιες,  το πολιτικό σύστημα.

         Αυτό δεν σημαίνει πως ο λόγος περί αριστείας είναι απλές πομφόλυγες, παρόλο τον ευτελισμό της από τους πολιτικούς μας. Η αριστεία και η αξιοκρατία γίνεται η πιο προβεβλημένη ιδεολογία της καπιταλιστικής μας κοινωνίας, ιδιαίτερα όταν οι θέσεις και οι ευκαιρίες σ’ έναν καπιταλιστικό κόσμο σε κρίση είναι περιορισμένες και η υπόσχεση για ισότητα ευκαιριών εκ των πραγμάτων διαψεύδεται. Όλα αυτά τα χρόνια της κρίσης το κυρίαρχο σύστημα έχει κάνει σημαία του την αριστεία, όταν προβάλλει τους ικανούς και άξιους, που έχουν ξεφύγει από τη φτώχεια, που μπόρεσαν και άνοιξαν νέους δρόμους στο επάγγελμά τους, που έκαναν σωστές επιλογές στις επενδύσεις τους κλπ. Και το υπονοούμενο συμπέρασμα δεν είναι άλλο πως όλοι οι υπόλοιποι που είναι χωρίς δουλειά, φτωχοί κι ανήμποροι είναι οι ίδιοι υπεύθυνοι για την κατάστασή τους. Η αριστεία καθ’  ομοίωση του καπιταλιστικού συστήματος. Κι αγνοούμε ή αρνούμαστε το τεράστιο  ποσοστό υπευθυνότητας, τρυφερότητας, συμπόνιας  και συντροφικότητας που υπάρχει στον κόσμο παρόλη την απανθρωπιά του.

           Κάθε πολιτικό σύστημα και κάθε μορφή κοινωνίας στηρίζει και στηρίζεται σε μια θεωρία για τη φύση του ανθρώπου, την οποία δεχόμαστε χωρίς δισταγμό πως είναι όπως είναι. Θεωρούμε απόλυτα φυσικό να αναπτύσσουμε ανταγωνιστικότητα, ακόμα κι επιθετικότητα στη δουλειά μας και στη ζωή μας και να γίνεται σκοπός μας η επιτυχία στο χρηματικό κέρδος. Κι αυτός ο σκοπός ζωής γίνεται κοινά αποδεκτός, συνεπικουρούμενος και από αντίστοιχες επιστημονικές αντιλήψεις. Είναι όμως οι συνθήκες της κάθε κοινωνίας που φτιάχνουν  τον τύπο του ανθρώπου που ζει μέσα της κι εφόσον ο άνθρωπος δεν παύει ποτέ ν’ αλλάζει  το περιβάλλον και τις συνθήκες, αλλάζει και ο ίδιος. Δεν υπάρχει λοιπόν αμετάβλητη κληρονομική ανθρώπινη φύση που δεν αφήνει τους ανθρώπους να φερθούν διαφορετικά απ’ ό,τι  φέρονται τώρα.  

           Στις ταξικές κοινωνίες όπου η πλειοψηφία ελέγχεται από την εκμεταλλεύτρια τάξη, αυτή ασκεί την κυριαρχία της και επιβάλλει τη δικιά της φιλοσοφία και το δικό της σύστημα αξιών. Κι είναι το συγκεκριμένο οικονομικοπολιτικό σύστημα που εκμεταλλεύεται και αξιοποιεί εκείνες τις ικανότητες, πάθη και συμφέροντα που είναι απαραίτητα για τη λειτουργία του και περιλαμβάνονται σε ό,τι ονομάζεται αριστεία. Αν στο καπιταλιστικό  σύστημα η «φυσική επιλογή» αναπτύσσεται με τέτοιο τρόπο που να διακρίνονται άνθρωποι ανταγωνιστικοί, τολμηροί,  κτητικοί, άρπαγες, επινοητικοί για ατομικό κέρδος κλπ. είναι σαφές ότι από αυτό δεν προκύπτει  ότι ο άνθρωπος έχει μόνο αυτές τις ιδιότητες. Το πρόβλημα συνίσταται  στο ότι το σύστημα  απαιτεί για την πορεία και λειτουργία του ακριβώς τέτοιες ιδιότητες και ικανότητες. Κάθε άλλη ικανότητα, από την πλευρά των αναγκών του, είναι περιττή και επιζήμια.

         Στην εποχή μας η θεωρητική πανοπλία της καπιταλιστικής μας κοινωνίας με τη συνειδητά επεξεργασμένη  ατομιστική της φιλοσοφία εξωραΐζει τον κοινωνικό δαρβινισμό με την προβολή της αριστείας και αξιοκρατίας. Είναι γιατί θα πρέπει  να διατηρηθεί αρκετή αμοιβαία υπευθυνότητα, παραδοχή  της κοινωνικής υποχρέωσης και της εξυπηρέτησης της κοινότητα για να διατηρηθεί η συλλογική της ύπαρξη που προβάλλεται η αριστεία και τονίζεται αξιοκρατία, δηλ. η επικράτηση των ικανών, αυτών που αξίζουν περισσότερο στο υπάρχον πολιτικοοικονομικό σύστημα.  Κι έτσι και οι υπόλοιποι αποδέχονται την «μοίρα» τους ή αγωνίζονται έως θανάτου να αναδειχτούν σε άξιους. Κι αν ο κυρίαρχος λόγος μοιάζει να επιβραβεύει το οικονομικό κέρδος όταν δείχνει να υποτάσσεται σε ηθική σκέψη είναι περισσότερο για να παρηγορήσει  τους εξαθλιωμένους  καθησυχάζοντάς τους για  τη  «μοίρα» τους.

        Κι επειδή δεν είναι εύκολο να φανταστούμε οποιαδήποτε οργάνωση της κοινωνίας μ’ έναν διαφορετικό τρόπο από τον δικό μας είναι η γνώση του παρελθόντος, η ιστορική κατανόηση που θα μας βοηθήσει να ερμηνεύσουμε και να ξεφύγουμε από τις κατηγορίες που έχουν αποκρυσταλλωθεί  στο νου μας και που μας εμποδίζουν να δούμε οτιδήποτε άλλο έξω από τη δυνατότητα  της δικιάς μας εφήμερης και ξεχαρβαλωμένης πια οικονομικής τάξης. Για να μη θεωρούμε φυσικό οι προνομιούχοι να χρησιμοποιούν τους άλλους ανθρώπους σαν εργαλεία, σαν μέσα για να πετύχουν τους σκοπούς τους. Για να πιστέψουμε πως είναι δυνατόν ο μετασχηματισμός της κοινωνίας μας σε σοσιαλιστική που δεν θα αποβλέπει στο ιδιωτικό κέρδος, αλλά στην ικανοποίηση των ανθρώπινων αναγκών όλων των μελών της. Κι αυτό δεν είναι ουτοπιστικό όνειρο.